Historische Tuinen en Parken
Trudi Woerdeman
Tuinarchitecte BNT
Tuinhistorica MA
Geassocieerd lid Vakgroep Groen Erfgoed
Willem Overmars
Landschapsarchitect BNT
Landschapshistoricus MA
Geassocieerd lid Vakgroep Groen Erfgoed
Een terugblik op pionierwerk
De Warande kent een lange traditie in het herstel en beheer van historische tuinen en parken.
De eerste herstel- en ontwerpplannen stammen uit 1977, toen de Warande net was opgericht. Deze plannen werden gemaakt voor het kasteelpark van kasteel Loenhout bij Antwerpen en voor het parkbos van kasteel d'Erp te Baarlo.
Hier werkten Trudi Woerdeman en Willem Overmars samen aan de ontdekkingstocht naar historische tuinen en parken. Zij bevonden zich toen nog op het spannende terrein van pioniers. Voor het eerst werden historische bronnen bestudeerd in archieven. Voor het eerst werden de gevonden oude kaarten gebruikt voor een historische analyse kaart van de huidige situatie. Dit werd uitgangspunt voor herstelplannen. Nieuwe gebieden werden aangeboord, zoals tuinkunsthistorie, historisch plantsortiment, historische bosbouw en fruitbomen. Het waren gebieden op het cultuurhistorisch vlak, die buitengewoon belangrijk bleken te zijn voor het in stand houden en beheren van historische parken.
Er was destijds - in de tachtiger jaren van de vorige eeuw - een spanningsveld tussen natuurwaarden en cultuurwaarden van historische parken. Parken, buitenplaatsen en landgoederen werden toen vooral gewaardeerd om hun natuurwaarden, omdat de cultuurwaarden nog vrijwel onbekend waren bij de beherende instanties.
Het cultuurhistorisch georiënteerde en multidisciplinaire onderzoeksrapport en beheerplan voor het park van het Huis te Manpad bij Haarlem, die door Trudi Woerdeman en Willem Overmars in 1982 werd samengesteld, betekende een ommekeer in dit spanningsveld en gaf een inhoudelijke aanzet voor latere beheerplannen waarin de onafscheidelijke samenhang tussen natuur- en cultuurwaarden bepalend werd. Sinds de nota 'Belvedère' (1999) is het ondenkbaar geworden in politiek en onderwijs dat 'groen' (natuur) en 'rood' (cultuur) nog als gescheiden objecten konden worden onderzocht.
Herstel en ontwerp stinzenbeplanting Hackfort 2009-2016
Belangrijk is momenteel het herstelplan voor aanvullende en nieuwe stinzenbeplanting voor het parkbos van kasteel Hackfort te Vorden van Natuurmonumenten. Er werd historisch onderzoek gedaan naar het park. De bestaande stinzenbeplanting werd geïnventariseerd. Bomen, heesters en kruidlaag werden in kaart gebracht. In 2009 werd een historisch verantwoord ontwerp voor aanvullende stinzenbeplanting gemaakt, met onderhoud- en beheerplan. Eind 2012 is de derde fase van het plan uitgevoerd: de stinzenbeplanting langs de toegangslaan. In 2016 werd de laatste fase van de stinzenbeplanting afgerond. Meer over Hackfort.
Werkwijze
Voordat er met een herstelplan kan worden begonnen, wordt er eerst een historisch onderzoek uitgevoerd. Dit gebeurt uiteraard volgens de Richtlijnen Tuinhistorisch Onderzoek (RCE 2012). Daarbij wordt er op een gerichte, praktische manier gekeken hoe de ontwikkeling van het park is geweest, en concreet welke delen van het park uit welke fase van de aanleg stamt. Dat inzicht in de historische situatie wordt gekoppeld aan de ecologische situatie én de nieuwe eisen waaraan het park moet voldoen. Die drie elementen samen vormen de basis voor een instandhouding of beheerplan, waarin ruimte is voor ontwerp en nieuwe invullingen.
Willem Overmars richt zich vooral op het historisch onderzoek in archieven en in het veld, en op de hoofdlijnen van het ontwerp. Trudi Woerdeman werkt mee aan het ontwerp, en detailleert het verder. Zij beschrijft (achterstallig) onderhoud en beheer, en ontwerpt tegenwoordig vooral de onder- en stinzenbeplantingen.
